U beogradskom naselju Borča nedavno smo svedočili zastrašujućem incidentu, koji je zaličio na istorijski poznate scene koje lako prerastaju u brutalnije oblike nasilja. Uprkos nasilnom karakteru događaja, izostanak lomljenja stakala učinio je naročito ponosim ministra unutrašnjih poslova Nebojšu Stefanovića, verovatno nesvesnog zlokobne asocijacije koju je podstakao upravo ocenom da “nijedno staklo nije naprslo”. Naime, incident je nastao zbog jedne fotografije na kojoj je rođak vlasnika pekarske radnje Mona Gjuraja pozirao sa dlanovima sastavljenim u znak dvoglavog orla. Simbol koji se u našoj tabloidnoj stvarnosti učitava, prepoznaje i priznaje kao simbol Velike Albanije, bio je dovoljan povod da pomenuti vlasnik pekare bude izložen verbalnim napadima najopakije sadržine od strane grupe šoviniziranih demonstranata. Okupivši se ispred kuće u kojoj se nalazi i Gjurajeva radnja, demonstranti su uzvikivali parole uvredljivog i pretećeg sadržaja, sprečavali kupce da pazare u pekari i izrazito provokativnim i morbidnim postupkom (lepljenje plakata i ostavljanje svinjskih glava na Gjurajevom automobilu), osim izazivanja materijalne štete, demonstrirali jasnu netrpeljivost zbog pretpostavljene veroispovesti vlasnika pekare.

Osim što ovakvo ponašanje demonstranata izaziva najdublju indignaciju i prezir, stav ministra unutrašnjih poslova Nebojše Stefanovića, koji je nedopustivo ublažio patološki karakter divljaštva pokazanog od strane demonstranata, uz sve to, budi i najdublju zabrinutost. Sama činjenica da je takvo okupljanje uopšte omogućeno predstavlja nedopustivo odstupanje od obavezujućih pravnih propisa Republike Srbije. Skup na kojem je izvršen čitav niz krivičnih dela obuhvaćenih što krivičnim zakonikom, što sporednim krivičnim zakonodavstvom, unapred je najavljen na društvenim mrežama upravo kao skup na kojem će se manifestovani nacionalna i verska mržnja i netrpeljivost. Bila je obaveza policije da na takvo ponašanje demonstranata reaguje: najpre da skup onemogući, a ako je već do okupljanja došlo – da onemogući sve oblike protivzakonitog ponašanja, koji nisu bili nikakvi incidenti, već sam cilj okupljanja. Sprečavanje kupaca da u radnji pazare, pokliči “ubij zakolji da Šiptar ne postoji”, napadi na imovinu samo su neka od krivičnih dela koja su se odvijala pred očima policije bez njene intervencije. To nije bilo samo sramotno već i nezakonito (ne)postupanje policije, koja nije učinila ništa da spreči iživljavanje kojem je Gjuraj sa porodicom bio izložen.

U svojoj zaista besprizornoj izjavi o skupu koji je protekao “bez ijednog incidenta”, ministar u maniru nekog seoskog kmeta, a ne visokog državnog funkcionera opisuje Beograd kao “domaćinski grad”, implicirajući valjda da je Gjuraj u Beogradu gost, iako je reč o našem sugrađaninu koji je rođen na Kosovu, a u Beogradu živi skoro deceniju. Iako je lament nad Kosovom jedno od opštih mesta oficijelne frazeologije režima, u svakom konkretnom slučaju on se ipak prema ljudima sa Kosova ne odnosi kao prema punopravnim državljanima, ili je ovde možda ipak najvažnija Gjurajeva etnička pripadnost koja bi ga učinila strancem makar i posle šest generacija predaka rezidenata u Borči ili Dorćolu.

Stefanovićev ton kojim se u zvaničnom saopštenju obraća huliganima zbunjuje i onespokojava. Uvođenje temata o nasilju nad Srbima na Kosovu i Metohiji, a povodom bezakonja koje se odigrava u beogradskom naselju, može da se razume ne samo kao problem sa geografijom (Stefanovićevo već čuveno “povezivanje nekih ljudi sa nekim prostorima”) već kao pokušaj da se nasilnici amnestiraju i da se nametne određena mera razumevanja za etnički motivisano nasilje u prestonici. Stefanović, pritom, na izgrednike, koje eufemisltički određuje kao “okupljene građane”, samo dobroćudno “apeluje”; on ih ne upozorava da država nadalje neće dozvoliti nasilje, on im ne daje do znanja da će svako njihovo dalje okupljanje biti onemogućeno, on ne odlazi u simboličku posetu pekari kako bi demonstrirao solidarnost sa ugroženim pripadnikom manjinske grupe.

Možda na skupu zaista i nije bilo “incidenata”, ali je zato bilo smišljeno izvršenih krivičnih dela čiji se socijalno-patološki karakter nipošto ne bi smeo relativizovanjem umanjivati. Iz tih razloga, Centar za istorijske studije i dijalog najoštrije osuđuje besprizorni atak na Mona Gjuraja i njegovu porodicu, kao i način na koji je događaj predstavljen od strane Ministarstva unutrašnjih poslova.

30. april 2019.

Centar za istorijske studije i dijalog